وصف و ستایش معشوق و بیان ویژگی های او، از ارکان اصلی شعر و ادب غنایی به شمار می آید؛ اما گاه زندگی در جغرافیایی خاص مانند افغانستان، قواعد عرفی و سنت حاکم بر آن جامعه، سخن گفتن از معشوق را برای بانوان شاعر و نویسنده محدود کرده است؛ با وجوداین، تعدادی از شاعران و نویسندگان، با گذر زمان و رشد فرهنگی جامعه، توانسته اند قلم به دست بگیرند و احساسات زنانه ی خود را درباره ی موضوع های مختلف، ازجمله معشوق، به تصویر بکشند. در میان این شاعران و نویسندگان زن افغانستان، «محجوبه هروی» از بانوان خویش قریحه و خوش ذوق قرن 13ه. ق است که معشوق را در دو هییت: سیمای ظاهری (رخسار، زلف، چشم و. . . ) و سیمای باطنی مثبت یا منفی (باوفا، بی وفا، مغرور، بدعهد و. . . ) نمایش می دهد و از هجران و نرسیدن به معشوق ناله سر می دهد. نگارندگان برآنند تا با بررسی سیمای معشوق در دیوان این شاعر، به روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا، شاخصه های ظاهری و منش های باطنی معشوق را از دیدگاه یک زن و در محیط اجتماعی خاص، واکاوی و موجبات آشنایی خوانندگان را با فرهنگ عشق در این ناحیه فراهم کنند.

دیوان فصیحی هروی، به کوشش ابراهیم قیصری، با مقدمه محمد دهقانی، انتشارات امیرکبیر، تهران 1383، 435 )سی و هشت + 258+139 ( صفحه.فصیحی هروی )حدود (1049-987، که از شاعران توانای سبک مشهور به «هندی» است، ظاهرا در بخارا دیده به جهان گشود و در هرات بزرگ شد و پرورش یافت و آرزوی سفر هند در دلش ماند. وی مداح مقرب والیان خراسان - حسین خان شاملو و برادرش حسن خان شاملو - بود و مورد توجه شاه عباس نیز قرار گرفت.شعر فصیحی، در رتبه، یقینا به شعر سرایندگان طراز اول سبک هندی نمی رسد؛ اما آن مایه از توان شاعری و احاطه بر پرورش مضامین در وی بوده است که توجه معاصران را جلب و عنوان ملک الشعرای خراسان کسب کند. گویا میرزا جلال اسیر و ناظم هروی و درویش واله هروی از شاگردان او بوده اند. اسیر شهرستانی وی را چنین ستوده است:آنان که مست فیض بهارند چون اسیر       ته جرعه ای زجام فصیحی کشیده اندفصیحی کلمه «آتش» و مضامین و مترادفات و مناسبات آن را بارها و بارها به کار گرفته و آن را دست مایه آفرینش ترکیب ها و مضامین نو ساخته، چندان که در مقدمه دیوان چاپی اش «شاعر شعله» خوانده شده است. به امام علی بن موسی الرضا علیه السلام ارادت بسیار داشته و مدایحی در تکریم امام سروده است.

امیر حسینی هروی، شاعر و صوفی اهل خراسان (د. 718 ق) به واسطۀ آثاری همچون نزهةالارواح و مثنوی های عرفانی اش شهرت دارد. او همان کسی است که پرسش های منظوم او از شیخ محمود شبستری، انگیزۀ سرودنِ گلشن راز شبستری شده است. امیر حسینی، دیوان شعری دارد که بسیار نادرالوجود است. دیوان او مشتمل بر قصیده، غزل، قطعه و رباعی است. او در یکی از رباعیاتش از خیّام انتقاد می کند و در چند رباعی دیگر، به رباعیات منسوب به این حکیم پاسخ گفته است. نقد او به خیّام، در امتداد و استمرار دیدگاه متصوفانی همچون نجم رازی و شمس تبریزی است. وی در رسالۀ نزهةالارواح خود به چند رباعی منسوب به خیّام بی ذکر نام گوینده استشهاد کرده است. در این مقاله، به بررسی رباعیات دیوان امیر حسینی در ردّ خیّام و رباعیات خیّامانۀ نزهةالارواح پرداخته ایم.

زمینه و هدف بررسی سبک شناسانه را نظر به میزان دقت و ارزیابی همه جوانب یک اثر، باید دقیقترین و مطمینترین شیوه برای سنجش اثر ادبی دانست. موضوع این پژوهش تحلیل سبکی دیوان فراهی هروی از سه منظر سطح زبانی، فکری و ادبی است. در این مقاله کوشش شده ضمن تحلیل سبکی دیوان، میزان تاثیر فراهی هروی از شاعران همعصر و شاعران پیش از او با ارایه شواهد شعری تبیین شود. روش مطالعه پژوهش پیش رو، مطالعه ای است نظری که به شیوه پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعه موردمطالعه، دیوان فراهی هروی به تصحیح احمد بهشتی شیرازی است که در نشر روزنه منتشر شده است. یافته ها با عنایت به اینکه فراهی هروی شاعر دهه نخست سده دهم است و شعر او صبغه عرفانی دارد، به پیروی از سنت رایج در بین شاعران پس از عصر حافظ، سروده های او هم از حیث زبان و هم از حیث محتوا و مضامین متاثر از شعر مولانا و خواجه شیراز است. سوای تاثیرپذیری از مولانا و حافظ، نشانه های بارزی از تاثر او از عطار، عراقی، سعدی، جامی و شاه نعمت الله ولی دارد. غزل او بر غزل فیض کاشانی موثر بوده است. نتیجه گیری اثرپذیری فراهی از شعر مولانا میتواند ناظر به همسویی فکری و اشتراک معتقدات آنان باشد. تاثر او از حافظ تحت تاثیر سنت شعری رایج در شعر فارسی قرن نهم و قرون بعد است که شاعران تشبه و استقبال از شعر حافظ را نشانه تشخص شعرشان میپنداشته اند. اما تاثیرپذیری او از شاعران دیگر میتواند ناظر به مطالعه آثار آنان و استلذاذ از هنر شاعریشان باشد. غزل او متضمن اندیشه های بلندی توحیدی-عرفانی است و از جهات گوناگون شایان مداقه و تحلیل.

زمینه و هدف یکی از رایجترین شیوه های تدقیق و ارزیابی سروده های شاعران، پژوهش در سبک سخنوری آنان است. موضوع این پژوهش تحلیل سبکی اشعار یافته شده میرحاج گنابادی هروی (ف923ق) از سه منظر سطح زبانی، سطح فکری و سطح ادبی است. در این مقاله کوشش شده ضمن ارزیابی سبکی اشعار شاعر، میزان تاثر او از شاعران دیگر و نیز تاثیرگذاری بر چند شاعر بعد از خود تبیین شود و نیز اشعار راه یافته شعرای دیگر به دیوان او مشخص گردد. روش مطالعه پژوهش پیش رو، مطالعه ای است نظری که بشیوه پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعه مورد مطالعه، دیوان میرحاج گنابادی هروی به تصحیح عباس رستاخیز است که در انتشارات مورخ در شهرستان قم چاپ شده است. یافته ها گنابادی هروی شاعر شیعی است که شعرش را در راستای ستایش از خاندان عصمت و طهارت سروده است. مهارت او در ساختن قصاید مقدمه دار است. او به عربیگرایی بویژه در جایگاه قوافی قصاید علاقه دارد. در دیوانش از اشعار چند شاعر نامدار پیش از خود و در راس آنان ظهیر فاریابی و حافظ شیرازی متاثر شده، سروده هایش بر شعر خواجه حسین مروی، کلیم کاشانی و فیض کاشانی تاثیراتی داشته است. نتیجه گیری گنابادی هروی شاعری است مقلد نه صاحب سبک که در اشعارش از اسلوب شاعران سبک عراقی پیروی میکند. مهارت او در تصویرسازیهای تشبیهی و استعاری در مقدمه های قصاید است. بسبب صبغه دینی-مدحی شعرش و گرایشات مذهبی شیعی در آن، نشانه هایی از تاثر از شاعران شیعی سده های قبل در شعرش دیده میشود. بیشترین اثرپذیری او از کلام والای حافظ است که شاعران سده های پس از او، تقلید از آن و تشبه به آن را معیار تشخص میدانسته اند. توحید باریتعالی، مدح ایمه اطهار، عشق انسانی، اندوه و ناامیدی و بعضا مفاهیم اخلاقی مضامین عمده اشعار گنابادی هروی است.

هفت کشور نوشته فخری بن امیر هروی، اثری روایی است که یک «مقدمه»، هفت «منزل»، هفت «کشور» (اقلیم) و شش «مسافت» (= شش فاصله میان هفت اقلیم) را دربر دارد. نویسنده در قسمت مقدمه، از صفات انسان کامل و برخی از صفات پسندیده سخن گفته و در کشورها و مسافت ها به سیاست و کشورداری، بحث درباره پادشاهان و وزیران، مراتب آنان، بایست های هر یک از این مراتب و همچنین مطالب تاریخی پرداخته است. این کتاب نمونه بارزی در زمینه اخلاق و سیاست به روش نقل حکایت با نثری ادیبانه و منشی گرایانه است که در قرن دهم هجری نوشته شده است. در این پژوهش اسلوب و الگوهای ساختاری هفت کشور تبیین شده و عناصر روایی چون طرح، شخصیت ها و ویژگی های داستانی و همچنین، میزان اقتباسش از دیگر آثار مورد تحلیل قرار گرفته است. شناخت اجزای سازنده حکایات هفت کشور و هم بستگی این عناصر با هم و با کل حکایات در جهت شکل شناسی حکایات مهم ترین هدف این پژوهش است. بررسی شیوه حکایات نشان می دهد که بیشترین بازدهی کشمکش در نوع ذهنی حکایات است که این موضوع نشان دهنده اهمیت عنصر خرد در هفت کشور است. گره گشایی در پایان تمام حکایات با راهنمایی های یاریگرانی نظیر حکیم مشاور و کنش شخصیت ها انجام می شود. براساس نتایج این پژوهش با وجود تفاوت در نتیجه گیری از حیث اهداف کاربردی و اندیشه ای که زیربنای همه حکایت هاست، به طور کلی تمامی آن ها وحدت دارند و تفکری غالب، همه را به یکدیگر پیوند می دهد. پایان حکایت ها نیز بسته است.

این پژوهش به بررسی ویژگیهای سبک شناختی شعر ازرقی هروی شاعر نیمه دوم قرن پنجم میپردازد و سروده های این سراینده را بر اساس موازین سبک شناسی و بدور از کلی گوییهایی که درباره وی، مطرح شده است مورد کند و کاو قرار میدهد در این مقاله سیصد بیت برای بررسی عناصر شعری و زبانی و تمام دیوان برای بررسی عناصر فکری این شاعر به کمک آمار بررسی میشوند.

واصفی نویسنده و شاعر سده 10 هجری است. تنها اثر برجای مانده از وی، بدایع الوقایع است که حاوی حکایات و خاطراتی است که به ترتیب تاریخی نگارش یافته اند. واصفی مقداری از اشعار و مکتوبات خود را نیز در بدایع الوقایع آورده که ارزش ویژه ای بدان بخشیده است. در این کتاب مجموعا 42 مکتوب آمده است که شامل انواعی چون سلطانیات و اخوانیات و برخی انواع دیگر چون وقف نامه و کتابه عمارت، خطبه کتاب، متن سنگ گور، شجره نامه و قباله است. هجده فقره از این نامه ها را در یک جلسه، فی البداهه نوشته است و بقیه را در مناسبتها و زمانهای دیگر نگاشته است. بلاغت واصفی موجب شده در هر حال اقتضای حال مخاطب و فرستنده و موضوع را در نظر گیرد، لذا حجم هر یک از بخش های نامه متناسب با اهمیت و جایگاه فرستنده، گیرنده و موضوع تغییر می کند. ویژگی بارز مکتوبات وی، کوتاهی آنهاست که با نهایت بهره گیری از تشبیه بلیغ و استعاره مکنیه نگاشته شده اند. بسامد کلمات عربی در نثر وی به حدود هشتاد درصد می رسد اما اکثرا از کلمات مستعمل هستند. در نامه های فارسی، آیات قرآنی و عبارتهای عربی نیز درج کرده اما بسیار کم.